BBC İzleme HizmetiVe BBC Azerice
Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in bugünkü seçimi kazanacağına dair pek fazla şüphe yok.
Aralık ayında erken seçim açıklandığında seçmen bu seçimin neyi değiştireceğini sorguluyordu.
Aliyev, “Muzaffer Halkın Muzaffer Lideri” sloganıyla beşinci dönemine hazırlanıyor.
Onun liderliğinde Azerbaycan, 1990’ların başında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana Ermenistan’ın işgal ettiği toprakları geri almayı başardı.
Böylece Azerbaycan’da ilk kez ülke çapında seçim yapılacak.
Ermenistan’dan alınan topraklarda yaklaşık 22 bin Azerbaycanlı oy kullanacak.
Dağlık Karabağ’da kalıp Ermenistan’a gitmeyen bir avuç Ermeni’nin oy kullanıp kullanmayacağı merak konusu.
Yetkililer, muhalif sesleri bastırmak ve potansiyel rakipleri ortadan kaldırmak için yıllardır kullandıkları teknikleri bu seçimde de kullanmaya devam ediyor.
Halkın seçime kayıtsız kalmasının nedenlerinden biri de bu.
Adaylar kimler?
Aliyev’in yanı sıra altı aday daha var. Bunlardan dördü hükümet yanlısı milletvekilleri: Zahid Oruç, Razi Nurullayev, Fazıl Mustafa ve Qudrat Hasanquliyev.
Geriye kalan iki aday ise küçük muhalefet partisi Büyük Azerbaycan Partisi’nden Elsad Musayev ve bağımsız aday Fuad Aliyev.
Muhalefetteki Azerbaycan Halk Cephesi Partisi, Klasik Halk Cephesi Partisi ve Müsavat Partisi, ülkede demokratik ortamın olmaması ve Aliyev dışındaki adaylara fırsat eşitliği sağlanmaması nedeniyle seçimi boykot ediyor.
Meclis’te bir milletvekiliyle temsil edilen Cumhuriyetçi Alternatif Parti, cumhurbaşkanlığı için aday göstermeyeceğini ve önümüzdeki aylarda yapılacak parlamento seçimlerine odaklanacağını duyurdu.
Adaylar arasında en farklı siyasi programa sahip kişi ise Azerbaycan Birleşik Halk Cephesi başkanı Kudrat Hasankuliyev’dir.
Vaat ettiği reformların başında anayasanın değiştirilmesi, ülkenin parlamenter sisteme geçmesi ve ülkenin adının Kuzey Azerbaycan Cumhuriyeti olarak değiştirilmesi yer alıyor. Bakü’de Güney Azerbaycan kelimesi, İran kontrolündeki ve etnik Azerilerin yaşadığı bölgeler için kullanılıyor.
Hasanquliyev televizyondaki tartışma programlarında hükümetin politikalarına ciddi itirazlarda bulunan tek aday olarak öne çıkıyor.
Öte yandan adayların Ermenistan’la barış anlaşması, Karabağ’ın geleceği, Rus barış güçlerinin geri çekilmesi gibi konularda net bir vizyon ortaya koyamadıkları yönünde eleştiriler de var.
Adaylar çoğunlukla Avrupa Birliği ve ABD ile ilişkiler hakkında yorum yapmazken, Türkiye, Türk Devletleri Teşkilatı, Pakistan, Rusya ve İran ile ilişkilere odaklanıyorlar.
Medya ve insan hakları ne durumda?
Hükümetin sıkı kontrolü altındaki Azerbaycan’da medyada eleştirel bir ses çıkmıyor.
Yetkililer, önceki yıllarda olduğu gibi seçim adaletsizliğine karşı küçük çaplı protestolara bile izin vermedi.
Sosyal medyadaki eleştirilere de aynı sertlikle yaklaştı.
Kasım ayından bu yana 10’dan fazla gazeteci ve siyasi aktivist tutuklanırken, bu durum ülkede 2011’den bu yana bağımsız medya üzerinde yaşanan en büyük baskı olarak nitelendiriliyor.
Yorumculara göre bu iktidar, bu baskıyla araştırmacı gazeteciliğin önüne geçmek istiyor.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Dairesi’nin seçim sürecini takip eden 23 Ocak’ta yayınladığı ara raporda, bu gözaltıların yanı sıra yeni medya yasasının medyaya kısıtlama getirdiği kaydedildi. gazetecilik, yabancı fon alan medyaya izin verilmiyor ve eleştirilen bazı web siteleri yasaklanıyor.
Ülkedeki bağımsız uzmanlar, insan hakları kısıtlamalarının, basın özgürlüğü sorunlarının ve adaletsiz seçim koşullarının bu seçimlere özgü olmadığını ve yıllardır devam ettiğini belirtiyor.
Fransa merkezli Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) ve ABD merkezli Freedom House kuruluşları, bu ülkeyi basın özgürlüğü konusunda “özgür olmayan ülkeler” kategorisine dahil ediyor.
RSF, “Cumhurbaşkan Aliyev ülkedeki çoğulculuğun tüm işaretlerini yok etti ve 2014’ten beri kendisini eleştiren herkesi acımasızca susturuyor.” diyor.
Aliyev cumhurbaşkanı adaylarının televizyon tartışmalarına katılmıyor. Partisinin diğer üyeleri tarafından temsil ediliyor.
Kamu yayıncısı, adayları tartışan programları haftada üç kez birer saat yayınlasa da televizyonun YouTube sayfasındaki birçok kullanıcı bu yayınların gösteri amaçlı olduğu yorumunu yaparken, kanalın YouTube hesabı da yorumlara kapatıldı.
Son olarak 24 Ocak’ta Avrupa Asamblesi Parlamenterler Meclisi, “ülkede adil bir seçim ortamının bulunmaması” ve Avrupa Konseyi’nin seçimleri gözlemlemeye davet edilmemesi nedeniyle Azerbaycan heyetini akredite etmemişti.
Şangay İşbirliği Örgütü, Bağımsız Devletler Örgütü ve Rusya Meclisi seçimleri gözlemlemek üzere heyetler gönderecek.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Yolsuzluk Algılama Endeksi’nde 2021’de 128’inci sırada yer alan ülke, 2023’te 157’nci sıraya geriledi.
Azerbaycan hükümeti, baskı ve yolsuzluk suçlamalarının “temelsiz” olduğunu söylüyor.
Azerbaycan’ın küresel siyaset sahnesindeki rolü nedir?
Büyük güçler arasında istikrar politikası izleyen petrol zengini ülke, 1990’ların başından bu yana yabancı yatırım çekmeyi başarıyor.
Bakü, Avrupa Birliği’nin Ukrayna’nın işgali sonrasında Rus gazına olan bağımlılığını azaltma çabalarının meyvelerini şimdi alıyor.
2022’de Bakü’yü ziyaret eden Avrupa Komitesi Lideri Ursula von der Leyen, Azerbaycan’ı “kritik ve her zaman güvenilir bir enerji ortağı” olarak nitelendirdi.
Analistler, 2027 yılına kadar Azerbaycan’ın AB’ye gaz ihracatının ikiye katlanarak yılda 20 milyar metreküpe ulaşacağını varsayıyor.
Azerbaycan’ı neler bekliyor?
Azerbaycan, konumunun ve doğal kaynaklarının avantajını son yıllarda çok doğru bir şekilde kullandı.
Rusya, İran, Türkiye ve Batı arasında istikrar politikası izleyerek uzun yıllardır devlet politikası olan Dağlık Karabağ’ı geri almayı başardı.
Bu başarı Aliyev’in ülke içindeki popülaritesini artırırken dikkatleri yolsuzluk, ifade özgürlüğü sorunları veya yoksulluk gibi konulardan uzaklaştırdı ve Aliyev’in muhaliflerini susturmasını kolaylaştırdı.
Büyük güçlerin dikkatinin Ukrayna, Gazze ve Kızıldeniz’e çevrilmesi de Azerbaycan üzerindeki baskıyı azalttı.
Ancak artan küresel kutuplaşma, Bakü’nün istikrar politikası izlemesini ve tüm kamplarla iyi ilişkiler kurmasını zorlaştıracak.
Rusya ve Batı bir noktada Ankara ve Tahran arasında seçim yapmak zorunda kalacak.
Bu karar hem bölgenin hem de dünyanın geleceğini etkileyecektir.
Belki de Aliyev bu yüzden sürpriz bir şekilde erken seçim kararı aldı: Amacı, önümüzdeki yıllarda yaşanabilecek gelişmeler karşısında iktidarını sağlamlaştırmak.
